Sayfa 1 / 4
Pomaklar öncelikle Osmanlının Balkan coğrafyasına bıraktığı miraslardan birisi ve belkide en tartışmalı etnik kimliktir. Tartışmalı bir kimlik olmasının en önemli sebebi balkanlarda politika sahibi ülkelerin Pomakların herhangi bir özelliğini ön plana çıkartarak kendi siyasi malzemeleri olarak kullanma istekleridir. Bulgarların Slavik karakterli Pomakça ve ırki özellikleri gösterge alarak Müslüman Bulgar tanımlaması, Türklerin ise Osmanlı zamanında Müslümanlaşmış ve Ortodoks Slav Bulgar devleti tanımlamasında kendine yer edinememiş bu toplumun doğal bir içgüdüyle Osmanlının devamı niteliğindeki İslami-Türk karaktere sığınmalarını kimlik tanımlaması olarak kullanması ve Yunan hükümetinin Batı Trakya'da Pomakları ön plana çıkararak bölgede Türk etkisini kırma isteği ve bu yönde geliştirdikleri Pomakların kökenini akla mantığa uymayacak unsurlara dayandırmak istemesi veya sözde kültürel destekler siyasi malzemeler için örnek teşkil etmektedirler.
Bu politikalar altında köken konusunda tanımlama yapmak çok zor olmakla beraber Pomakları Boşnaklarla mukayese etmek daha doğrudur. Müslüman olmuş, Slav baskın karakterli ve benzer kaderi paylaşan bu iki halk kendilerinin ait olduğu üst kimliklerinden ayrışmış ve ulus devlet tanımlaması dışında ayrı bir kimlik olarak değerlendirilmiştir. Her iki halkın din değiştirmelerinde benzer koşullar etkili olmuştur.
Bunun yanında iki toplum arasında doğal olarak bazı farklılıklar da bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi Boşnaklarda etnik kimliğinin oluşumunda Türk etkisinin sınırlı olmasına karşın coğrafi ve tarihsel nedenlerle Pomaklarda bu etkinin daha fazla olmasıdır ama bu veriler genel olan baskın Slav karakterlerini değiştirmez. Yani Pomaklar, Müslüman Slavlar gurubuna girerler.
İki toplumun İslamiyet'le tanışması aşağı yukarı aynı zamanlarda gerçekleşmiştir. İslamiyeti seçmelerindeki en büyük etmenlerden birisi Ortodoks kiliseye tepki amaçlı kurulan Bogomilizmin Osmanlının bölgeye gelmesinden kısa bir süre önce zayıflamaya başlaması ve nihayetinde Osmanlı yönetimi ile gelen İslamiyet'in geriye kalan Bogomilizm mensubu bazı topluluklar tarafından benimsenmesidir.
Bunun yanında Osmanlı yönetiminde bölgede hoşgörü ve huzur ortamı ile beraber Müslümanlara sağlanan ekonomik ayrıcalıklar diğer bazı bölge insanlarının da İslamiyet'i seçmelerini sağlamıştır.
Sayın Kemal Gözlerin yaptığı araştırmada XV. ve XVI.yy'da Bulgaristan'da Lofça (Lovec) yöresindeki tahrir defterleri incelendiğinde soy ağacının en başında yer alan baba isminin "Veled-i Abdullah" -"Allah'ın kulu" tanımlaması genellikle tarihçiler tarafından mühtediler (din değiştirenler) tarafından Hristiyan olan babalarının isimlerini deşifre etmek istemedikleri şeklinde yorumlanması bölgede değişik tarihlerde İslamizasyon olduğu konusuna basit bir örnektir.
İşte tüm bu veriler ışığında Osmanlıda yapılan etnisiteye dayalı olmayan Müslüman - gayri Müslüman tanımlaması Osmanlının balkanlarda güç yitirmeye başladığı 19.yy'da yerini bölge ülkeleri tarafından Müslümanlığı seçen bu toplumlara verilen etnik tanımlamalara bırakmıştır. "Pomak" kelimesinin ilk defa telaffuzu da bu döneme rastlamaktadır.
Bu değerlendirmeler ışığında Pomakları içinde Türk ve diğer etnik unsurları da barındıran baskın Slav karakterli Müslümanlar olarak değerlendirmek ve kendine özgün bir toplum olduğunu kabul etmek objektiflik açısından daha isabetli olmaktadır.
Keza özellikle Balkanlarda olmak üzere dünyada hiçbir toplumun etnik kökeni için safkan, katışıksız gibi benzer tanımlamalar yapılamaz, yapılması imkansızdır.