Bizani Muharebesi
 |
|||||||
|
|||||||
| Taraflar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Yunanistan Krallığı |
 Osmanlı İmparatorluğu |
||||||
| Komutanlar | |||||||
| Prens Konstantin |
Esat Paşa |
||||||
| Güçler | |||||||
| 41,000 asker 105 top |
35,000 asker Düzensiz sayısı belli değil 162 top |
||||||
| Kayıplar | |||||||
| 284 ölü ve yaralı | 2,800 ölü 8,600 esir |
||||||
| Videolar | |||||||
 |
|||||||
 |
|||||||
Bizani Savaşı
Daha savaşın ilk günlerinde kendisi Selanik doğrultusunda giderken Yanya cephesinde harekata katılan Sabuncakis komutasındaki Epir ordusu, karşısında pek bir varlık gösterememişti. Bununla birlikte General Sabuncakis, yine de Preveze'yi almış ve Türk kuvvetlerini Yanya'ya doğru biraz geriye atmıştı.
Manastır'dan sonra Veliaht Konstantin, Epir Ordusu Komutanlığını da alarak 24 Ocak 1913'te Yanya önlerine ulaştı. General Sabuncakis, kar ve çamur içinde bir şeyler yapabilmek için boşuna uğraşıp durmaktaydı.
Bizani'de Yunan planı
Türk Doğu ve Batı Ordularının her tarafta yenilip dağıldığı günlerde Esat Paşa'nın kolordusu, sanki hiçbir şey olmamış gibi, elde silah kavgasını sürdürmekteydi. Başka cephelerde Sırplar, Bulgarlar, Karadağlılarla ateş kesilmiş, Londra'da barış görüşmeleri yapılmış, İstanbul'da Babıali Baskınları olmuş, yeni hükümet kurulmuş, Bulgar, Sırp, Karadağ'la savaş yeniden başlamıştı. Bütün bunlar, Yanya savunucularını ilgilendirmiyordu. 18 Ekim 1912'de başlayan Yunan Savaşı, hiç ara vermeksizin devam ediyordu.
Konstantin'in iki tümenle çıkıp bu cepheye gelmesi, Yunanistan'dan bazı kuvvetlerin de takviye olarak yetişmesi, durumu bir hayli ağırlaştırmıştı. Yunanlıların, kesin bir taarruz için hummalı bir çalışma içinde oldukları belliydi.
Veliaht prens Konstantin Bizani savaşında
1913 yılı kışının en zorlu günlerinde, Rumeli'nin bu son toprakları üzerinde, Osmanlılarla Yunanlılar arasında kaçınılmaz savaş başlamak üzereydi.
Bizani savaşında Yunan piyadeleri
Konstantin taarruza girişmeden önce, 30 Ocak 1913 günü "Yanya Osmanlı Ordusu Başkomutanı Esat Paşa Hazretlerine" isimli bir yazı ile başvurdu. Boşuna kan dökülmemesi için Yanya Ordusu'nun teslim olmasını istiyordu. Düşüncesine göre, kuşatma altındaki kuvvetlerin uzun süre dayanması veya kurtulması olanaksızdı. Yazısında şöyle diyordu Yunan veliahdı Konstantin:
"İnsanlık ve medeniyet adına, kati taarruzdan önce, birçok kahramanların kanlarını akıtmaktan korumak ve aynı zamanda şehrin kapılarında verilecek bir muharebeden sonra ortaya çıkacak tahribattan şehri kurtarmak için zatı devletlerine teklif ediyorum.
Yanya'nın zaptı için gerekli önlemleri aldım. Görüce'deki ordum, ordunuzun kesin esirlikten kurtulma ümidini ortadan kaldırmaktadır. Öte taraftan, Londra Konferansı'nın başından beri, hükümetinizin Trakya ile Adriyatik Denizi arasındaki topraklardan vazgeçtiğini, kuşkusuz duymuşsunuzdur. Bu nedenle Yanya şehri, Osmanlı Hükümeti için her yönden yitirilmiştir.
Bu durumda, şehrin savunması için ısrara sebep görmüyorum.
Eğer bu husus, silahın şan ve şerefi için ise, kati taarruzdan önce şehir orduma teslim edildiği takdirde, ordunuzu bütün şan ve şeref-i harbiyesiyle, silahları ve askeri eşyasıyla şehirden çıkmasına ve uygun bir noktaya nakledilmesine müsaade etmeye hazırım. Aynı zamanda, Müslümanların din, can ve mallarına saygı gösterileceğine kefil olurum.
Kahramanlık ve cesurluğuna rağmen, ordunuz herhalde kaçınılmaz bir surette esirliğe veya yok olmaya mahkumdur.
Yanya'nın kaybedilişi zat-ı devleti için bir sorumluluk sebebi olmayacaktır. Çünkü hükümetiniz her surette Yanya'dan vazgeçmiştir ve ben de bütün güçlüklere rağmen şehri ele geçirmek için sarsılmaz bir kuvvet ve istek taşıyorum..."
Esat Paşa ise, "Yunan Ordusu Başkomutanı, Sparta Dükü Konstantin Cenaplarına" başlığıyla verdiği olumsuz cevapta şu ifadeleri kullanmaktadır:
"Prens Cenapları,
İnsanlık ve medeniyet adına yapılan asil teklifleri, aynı önem ve titizlikle inceledim. Derin saygılarımla bildiririm ki, cesur ordunuzun her ciddi teşebbüsüne karşı Tanrı'nın yardımıyla Yanya'yı savunmak için gerekli önlem ve araçlar mevcuttur.
Askeri şeref ve namusum, bir kalenin savunucularına yüklediği görevin amacı, tek bir ere, tek bir atıma kadar uygulamadan ısrar edeceğine inanıldığından dolayı, özellikle teşekkürlerimi belirtirim.
Ancak, zatı asilaneleri gibi ben de bir görev almış, her ne pahasına olursa olsun onun yapılmasına ve bitirilmesine karar vermiş ve azmetmişimdir.
Cesur ordunuzla çarpışmayı sonuna kadar sürdürmek, şerefim gereğidir.
Dökülen ve dökülecek olan kanlardan dolayı, insanlık ve medeniyet, beni ve ordumu kınamaz.
İlahi adalet, bu sorumluluğu savaşa sebep olanlara yükler. Yüksek nezaketinize teşekkür eder, derin saygılarımın kabulünü rica ederim."
75 mm topları ile Yunan topçusu
Yanya şehri, Türk Batı Ordusu iki buçuk ay kadar önce Manastır Savaşı'nı kaybedip Güney Arnavutluk'a doğru çekildiğinden beri, kendi kaderine terkedilmişti. Herhangi bir yardım ve destek alamıyordu ve hemen hemen her yerden kuşatılmıştı. Buna rağmen, ikinci bir Selanik olmayı reddediyordu.
Bizani savaşında Yunanlar
Savaş, kanlı fakat kısa sürdü. Türk ordusu, Rediflerin ve Arnavut gönüllülerin çözülüp paniğe kapılmalarıyla sarsıldı, direnekler peş peşe düşmeye başladı. Bunda, savunma kuvvetlerinin gıdasızlık yüzünden bitkin oluşlarının ve cephane azlığının da etkisi vardı.
6 Mart'ta Esat Paşa, teslimden başka çare kalmadığını anlamıştı. Artık, dört buçuk aylık Yanya savunması son bulmaktaydı. İnsanüstü direniş, kalan enerjiyi de tüketmiş; askerler son mermilerini atmış, son lokmalarını bitirmişlerdi.
Teslim teklifi, şehirdeki Rus, Fransız, Avusturya ve Romen konsolosları eliyle yapılmıştı.
Bizani savaşında Evzon askerleri
7 Mart 1913'de artık ne Yanya Kolordusu vardı, ne de Yanya. Çatalca önlerinde Osmanlı ile Bulgarlar arasında tekrar başlayan savaş bir ayını henüz doldurduğunda yaşanan Yanya yenilgisi, Mahmut Şevket Paşa Hükümetini çok sarsmıştı. Onca korkunç bozgunlar ve yenilgiler arasında bunalmış Türk'e, Edirne, İşkodra ve Yanya savunmaları teselli ve ümit vermekteydi. Bu üç kale şehir, bir avuç kahramanla, zafer kazanmış düşman orduları karşısında kahramanca direniyor, teslim olmuyordu. Bu önemli kentlerin Türk ordusunun elinde bulunuşu, ateş kesilmesinde olsun, barış görüşmelerinde olsun, hükümete hatırı sayılır bir avantaj sağlamaktaydı.
Fakat, tarihte hangi kale sonuna kadar dayanabilmişti?.. Bir yardım almadan dayanmanın sırrı bulunamamıştı. Yanya dört buçuk ay dayanmış ve sonunda silahını bırakmıştı. Edirne de 20 gün sonra, 26 Martta teslim olacak, geriye yalnız başına İşkodra kalacaktı. Onun silah bırakması ise Edirne'den sonra bir ay daha sürecek ve 23 Nisan 1913'de bu son kale de kaderine razı olacaktı.
Bizani Savaşı
Yanya Kolordusunun kaybı, 6.000'i hasta ve yaralı olmak üzere, 4 paşa, 16.000 esir, 4.000 şehit ve kayıptı. Ancak 5.000 asker, top ve araç gereçlerini bırakarak kuşatmadan sıyrılabilmiş ve Kuzeye çekilerek bir avuç Batı Ordusu döküntüleri arasına katılabilmişti.
Yanya kalesini ele geçiren Konstantin, Kuzeye, Arnavutluk'a doğru ilerleyişini sürdürdü. Şimdi karşısında zayıf ve dağınık Türk artçı kuvvetlerinden başka bir güç kalmamıştı.
18 Mart'ta Tepedelen'i de alan Konstantin, kısa zamanda Güney Arnavutluk sınırlarına kadar tüm Epir'i Yunan topraklarına kattı. O sıralarda karargahı ile birlikte Tepedelen'de bulunan Batı Ordusu Komutanı Ali Rıza Paşa ve Vardar Ordusu Komutanı Zeki Paşa, hızla şehri boşaltarak daha kuzeye çekildiler. Konstantin'in Yanya cephesine gitmeden önce General Damianos komutasında Manastır bölgesinde bıraktığı üç tümenlik kolordu, bu arada Görice ve çevresini de ele geçirmişti. O bölgeyi tutmakta olan Batı Ordusu'nun 6. Kolordusu, Yunan ilerleyişine karşı bir süre dayandıktan sonra, çekilmek zorunda kalmıştı. Kolordu Komutanı Cevat Paşa'nın, kendisinden altı misli kuvvetli olan General Damianos karşısında yapabileceği başka bir şey yoktu.
Bizani Savaşı
Veliaht Konstantin'in son Yunan topraklarını da Osmanlının Batı Ordusunun elinden kurtararak başlattığı zafer yürüyüşü Tepedelen'e ulaştığında, 19 Mart 1913'te, Yunan Kralı Yorgi'nin, Selanik'te bir suikast sonucu öldürüldüğü duyuldu. Suikastçı sağ olarak yakalanmıştı. Bunun ilkin bir Bulgar olduğu sanıldı, kısa bir süre sonra Bulgar değil bir Müslüman olduğu söylentisi yayıldı. Selanik karışmıştı. Rumlar büyük bir katliama giriştiler. Suikastçının Müslüman değil bir Bulgar olduğunun resmen ilan edildiği kısa sürede, Selanik'te 20'ye yakın Türk ve bir o kadar da Yahudi öldürüldü.
Haberi Tepedelen'de öğrenen Veliaht Konstantin, hemen o gün Atina'ya döndü ve ertesi gün millet meclisinde törenle yemin ederek kral oldu.
Yanya ve Epir de kurtarılmıştı; Yunan orduları artık serbestti; Osmanlılarla hesaplaşma bitmiş sayılırdı. Ancak, Bulgar tehlikesi, Yunan milletini tedirgin edip durmaktaydı.
Bizani Savaşı
Bu iki devlet, Osmanlıya karşı ittifak yapmışlarsa da, savaştan sonraki günlerin ne getireceği hiç belli olmazdı. Yeni Kral Konstantin'in ve babasından kendisine devreden Başbakan Venizelos'un bu konudaki düşünceleri tamamıyla aynıydı: Her ikisi de, Epir'deki kuvvetlerin vakit geçirilmeden Selanik bölgesine, Bulgar sınırına yığılması gerektiğini düşünüyorlardı.
Öyle de yaptılar. Güney Arnavutluk'a sığınmış bir avuç kılıç artığı Türk Batı Ordusu, nasıl olsa bir tehlike olmaktan çıkmıştı. Sayıları 20.000 kadar görünen, ancak sağa sola dağılmış bulunan bu askerler, bir savaş gücü olmaktan uzaktı.
Bizani savaşının geçtiği yerler
Üstelik bu sayı da her geçen gün azalmakta ve her geçen gün biraz daha eriyip gitmekteydi. Kış ve ilkbaharın o soğuk ve serin aylarında, Arnavut dağlarında çoğu zaman sığınacak bir dam altı bile bulamayan, açlık çeken asker ya kaçmakta, ya da hastalanmakta ve ölmekteydiler. İyi beslenememek ve barınamamaktan doğan hastalıklar ve özellikle dizanteri, saflarda boşluklar yaratıyordu.
Yanya'nın teslimi
Batı Ordusu askerlerinin topraklarına sığındığı Arnavutlar, artık eski müttefik, Müslüman, meclisteki milletvekiliyle, yöneticisiyle, paşasıyla, beyiyle, Osmanlı Hükümetindeki bakanı ve başbakanı ile Türklerle iç içe olan o eski dostlar değillerdi. Batı Ordusu askerleri şimdi, II. Meşrutiyet'ten ve özellikle Abdülhamit'in iktidardan uzaklaştırılmasından sonra tarihte ilk defa Osmanlıya karşı ayaklanan, bağımsızlığını ilan eden, topraklarının sahibi ve efendisi Arnavutlarla karşı karşıya idiler... Osmanlıya karşı silah çekmeye çekinip utanıyorlardı; ancak, ona karşı dostça da davranmıyorlardı.
Arom Andonyan, "Balkan Savaşı" isimli kitabında o günleri şöyle anlatır:
"Manastır Savaşı'ndan sonra Osmanlı Batı Ordusu, düşman Arnavut şehirlerinde çile doldurdu. Hem Sırplar, hem Arnavutlar tarafından kovalandı, göçebe bir hayat sürmek zorunda kaldı. Hemen her şeyden, yiyecek, giyecek ve ilaçtan bile yoksundu. Sanki bir hayaletler kafilesiydi. Bahtsız ordu ve komutanları Arnavutluk'ta acılarını dindirecek kimsecikler bulamayacaklardı.
Batı Ordusu'nu kalıntıları, terkedilmiş ve küçümsenmiş olarak, kesin barışa kadar, yaşayan ölüler gibi sürüklediler varlıklarını. Komutanlar destek bulmak için girmişlerdi Arnavutluk'a. Oysa o zamana kadar İsmail Bey Osmanlı bayrağını indirmiş, yerine kartallı Arnavutluk bayrağını çekmiş, Arnavutluk'u bağımsız ilan etmişti. Ali Rıza Paşa ordusunun kalıntıları, Arnavutluk'u bir müttefik değil, düşman buldular.
Cavit Paşa'nın ordusunda çok hasta asker var, çünkü çok açlık çektiler. Asker genel olarak mısır koçanına katılan bir unla besleniyordu. Bu suretle hazırlanan ekmek iyi pişmediğinden mide bozukluğu, dizanteri ve daha başka hastalıklara sebep oluyordu. Hasta sayısı belli değildi. Bildiğim şu ki, karargahta bulunan bütün hastaneler ve Avlonya hastaneleri ağzına kadar doludur. Hastaların çoğu ölmektedir. Günde 100 kişi. Çünkü sağlık şartları çok kötü. Askerin yüzde doksanı Anadolu'dan, kalan kısmı Rumelili. Anadoluluların her şeye katlanmaları harika bir şey."
Yanya'da şehit Türkler
Yunan Ordusu Arnavutluk sınırında durduğunda, Batı Ordusu'nun son askerleri Güneyde rahat bir nefes aldılar ama, bu sefer Kuzeyde bir Sırp tümeninin saldırısına uğradılar. Draç limanını ve Debre içinde olmak üzere Kuzey Arnavutluk'u işgal edip duran Sırplar, Londra Barış görüşmeleri olumsuz sonuçlanıp 3 Şubat 1913'de yeniden savaş başlayınca ilkin harekete geçmemişlerdi. Çünkü hem alacaklarını almışlar, hem de karşılarında savaşacakları kimse kalmamıştı.
Yunanların Yanya'ya girişi
Londra'da anlaşan Avrupalılar, Sırp ordusunun Kuzey Arnavutluk'u boşaltmasını istiyorlardı. Durum böyleyken, Güney Arnavutluk'a saldırmanın mantığı yoktu. Buna rağmen yine de müttefiki Yunan ordularının Yanya ve Kuzeyindeki savaşlarına yardım etmek için, bir tümenlik küçük bir kuvvetle de olsa, harekete geçmişti Sırplar. Türk Batı Ordusu, Yunanlılardan sonra şimdi de Sırpların taarruzunu durdurmaya çalışıyordu. Ancak, Sırplar da Türk direnişi karşısında fazla ilerleyemediler ve Makedonya Savaşı, İşkodra kuşatması dışında, 1913 yılı nisan ayı başlarında sona erdi. İşkodra, Türklerin Avrupa'daki son kalesi olarak, Karadağ ve Sırp ordularına karşı savunmasına devam ediyordu.
Fakat gün geçtikçe Batı Ordusu'nun askerleri arasında disiplinsizlik ve dağılma artmakta, direnç tükenmekteydi. Sürekli çekilmeler, açlık ve kötü yaşam koşulları kimsede moral bırakmamıştı. Anavatandan binlerce kilometre uzaktaki Türk askeri, sonunun ne olacağını bile tahmin edemediği acı günler geçiriyordu. Yerli Arnavut halkı, askerleri köylerine sokmuyor, çoğu kez silahla karşı koyuyordu.
5. Kolordu'dan Vardar Ordusu Komutanlığına gönderilen bir raporda şu ifadeler kullanılıyordu:
"Elde toplu bir bölük bile yoktur. Erler subaylarına açıkça itaatsizlik ediyorlar ve şiddet gösteren subaylara karşı koyuyorlar, suikastta bulunuyorlar. Tümenlerin raporlarından anlaşıldığı üzere bütün birlik komutanları birliklerini toplamak, düzene sokmak, sevk ve idare etmekteki acizliklerini açıkça itiraf etmektedirler. Bütün erler, hayvanlar ve hatta subaylar açtırlar. Açlık ve sığınacak bir dam altı bulamamaktan ileri gelen bu halin önünü almak mümkün değildir."
5. Kolordu Komutanı Sait Paşa, kendisine bağlı 15. Tümenin raporunu da kendi yazısına ek olarak yollamıştı. 15. Tümen'in raporu şöyleydi:
"... Şu anda 15. Tümen yoktur. Erler bütünüyle dağılmış bulunmakta, idare, iaşe ve iskanları sağlanamadığından herkes kendi başının çaresine baktı, yemek ve barınmak için köylerde her türlü zulüm ve tahribat yapmaktadır. Disiplin ve itaat kalmamıştır. Eski ordu şu sırada, tehlikeli bir sürü halini almıştır."
Batı Ordusu'ndan arta kalanlar yaşam savaşı vermekte, bir an önce savaşın sona ermesini beklemekteydiler. Neresinden bakılırsa bakılsın durum umutsuzdu. Ama resmen savaş devam ediyor ve Yunan donanması Arnavutluk sahilindeki ablukayı sürüyordu. Ordunun, memlekete dönecek tüm yolları kapalıydı.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |